امروزه، فضای مجازی به مثابه یک بستر تولید و تبادل اطلاعات به یکی از فراگیرترین رسانههای تاریخ تمدن بشر بدل شده است؛ چرا که بر اساس ارزیابیهای صورت گرفته، تنها در طول یک روز 5/2 کوالیتون (ده به توان هجده) بایت داده در فضای مجازی تولید و تبادل میشود، اما نکته اینجاست که تنها بخش محدودی از این حجم دادهها برای افکار عمومی اهمیت دارد و باقی آن صرفاً در سامانههای نرمافزاری و اطلاعاتی برای استفادههای آتی مانند داده کاوی و جاسوسی ذخیره میشود.
اخبار و تحلیلهای رسانهای یکی از انواع دادههای پر کاربرد و پر مخاطب تولید شده در فضای مجازی است؛ به طوری که بر اساس نتایج بیشتر پژوهشها امروزه فضای مجازی به مهمترین منبع دریافت خبر و تحلیل نوع بشر بدل شده است و حتی در کشور ما نیز کانالهای خبری مجازی بیش از سایر انواع سنتی رسانههای خبری مورد توجه قرار گرفتهاند.
با ظهور شبکههای اجتماعی، رسانههای خبری مجازی و البته غیر رسمی به دلیل شکستن انحصار رسانههای رسمی و سنتگرا با اقبال افکار عمومی جهان روبهرو شدند؛ چرا که مدیریت ناکارآمد، غیر روزآمد و سنتی حاکم بر عمده رسانههای رسمی دیگر قادر به تأمین نیازهای اطلاعاتی مخاطبان نبود و به همین دلیل با ظهور رسانههای غیر رسمی مجازی، تودههای مردم با علاقه به استفاده از آنها روی آوردند؛ چرا که به واسطه این رسانهها میتوانستند به اخبار و اطلاعات مورد نیاز و علاقه خود فارغ از چارچوب کند و پر ملاحظه رسانههای رسمی دست پیدا کنند.
با این حال در طول چند سال اخیر پس از مشخص شدن رویکردهای انحصارطلبانه غولهای بزرگ عرصه رسانه و فناوری جهان از جمله گوگل و اپل، نخبگان سیاسی و اجتماعی جهان با این واقعیت تلخ روبهرو شدند که وابستگی افکار عمومی به فضای مجازی و رسانههای مبتنی بر آن عملاً آنها را در یک اکوسیستم اطلاعرسانی بسته و مدیریت شده قرار داده است که مهمترین آسیب آن مدیریت ادراک کاربران از طریق مافیاهای سیاسی و اقتصادی است.
این موضوع آنقدر به نقل داغ محافل نخبگانی جهان بدل شده است که باراک اوباما، رئیسجمهور سابق آمریکا نیز به آن واکنش نشان داده و در یک مصاحبه بیسابقه شبکههای اجتماعی را بزرگترین تهدید علیه دموکراسی معرفی کرده است.
وی در مصاحبه اخیر خود به موضوع «زوال حقیقت» یا Truth Decay اشاره کرده و عامل آن را فضای مجازی و به طور خاص پلتفرمهای بزرگ رسانهای مانند فیسبوک و گوگل معرفی کرده است.
این اعتراف دیر هنگام اوباما و تأکید او بر نقش انکارناپذیر ابر رسانههای مجازی غرب در انتشار اخبار جعلی و فریب افکار عمومی در حالی صورت گرفته است که وی خود پیروزی در انتخابات ریاستجمهوری سال 2009 را مدیون حمایت شبکههای اجتماعی است و در طول دوران هشت ساله حضور خود در کاخ سفید بارها کشور ما را به دلیل ادعاهایی مانند «محدودسازی اینترنت» و «تلاش برای جلوگیری از انتقال آزاد اطلاعات» مشمول فشار و تحریم کرده بود، اما هم اکنون علاوه بر ممنوعسازی حضور فرزندانش در شبکههای اجتماعی، از فضای مجازی و شبکههای اجتماعی بزرگ به عنوان عوامل زوال حقیقت در جامعه بشری یاد میکند و خواهان عبور از شرایط فعلی پیش از افول آمریکا میشود!
بدون شک تعمیق و تأمل در اعتراف اخیر رئیسجمهور سابق آمریکا و تأکید وی بر نقشآفرینی فضای مجازی و اکوسیستمهای رسانهای انحصارطلب در بروز و تشدید شکافهای سیاسی و اجتماعی آمریکا میتواند به تقویت منطق حمایت از توسعه شبکه ملی اطلاعات در کشور ما کمک کند.