تحدید نفوذ منطقه‌ای ایران از دروازه شرق اروپا

روزنامه رسالت (1397/10/29) / سخنرانی اخیر پمپئو وزیر امور خارجه ایالات متحده در دانشگاه آمریکایی قاهره را می توان یکی از مهم ترین سخنرانی های هفته های اخیر مقامات آمریکایی علیه جمهوری اسلامی ایران دانست.

مایک پمپئو در سخنرانی خود در این دانشگاه برای نخستین بار به صورت رسمی سخن از ضرورت عبور از پروژه مهار ایران و ورود به عرصه مقابله با ایران سخن گفت و تلاش کرد تا با تکرار اتهامات گذشته خود علیه ایران، مقابله با کشورمان را به عنوان مهم ترین اولویت امنیتی منطقه  ائتلاف آمریکایی مطرح نماید.

بر اساس اظهارات وزیر خارجه آمریکا  تنها راه مقابله با ایران ایجاد یک ائتلاف منطقه ای و بین المللی قدرتمند برای وادار ساختن کشورمان به پذیرش اصلاحات سیاسی در داخل و خارج از مرزها است که پمپئو پیش تر مشروح این شروط را در 12 بند اعلام کرده است که مهم ترین آن ها توقف تحرکات و فعالیت های منطقه ای ایران و پایان دادن به برنامه دفاع موشکی کشورمان است.

اما مهم ترین نکته قابل توجه در اظهارات پمپئو اعلام خبر برگزاری یک کنفرانس ضد ایرانی در ورشو پایتخت کشور لهستان است که بنا بر برنامه ریزی آمریکایی ها، قرار است که در 24 و 25 بهمن ماه سال جاری برگزار گردد.

در این رابطه وزیر امور خارجه لهستان نیز در اظهاراتی کم سابقه با حمایت از رویکرد اتحادیه اروپا در قبال برجام مدعی شده است که این توافق مانع از ادامه فعالیت های بی ثبات ساز ایران در منطقه نشده است.

وی همچنین عنوان داشته که بیش از 70 کشور و نهاد بین المللی برای شرکت در این  اجلاس بین المللی به ورشو دعوت شده اند که اعضای اتحادیه اروپا نیز ازجمله آن ها هستند.

مایک پمپئو نیز در ادامه سفر منطقه ای خود، پس از سفر به قطر مدعی شد که هدف از برگزاری کنفرانس ورشو تغییر رفتار ایران است و در این اجلاس سعی خواهد شد تا با همفکری اعضا، کلیه راه های ممکن برای تبدیل کردن ایران به یک کشور نرمال بررسی شود.

با توجه به این دست اظهارات می توان نتیجه گرفت که با توجه به در پیش رو بودن نخستین سالگرد خروج آمریکا از برجام، دولت ایالات متحده در تلاش است که در ماه می آینده (اردیبهشت ماه 98) با ایجاد یک ائتلاف بین المللی، فصل جدیدی از تحمیل فشارها و مقابله علیه ملت ایران را آغاز کند.

بنا بر آنچه پیش تر از سوی منابع آمریکایی بیان شده است دولت آمریکا پس از ماه می، قصد تمدید معافیت های نفتی را ندارد که در این صورت فشار تحریم اقتصادی علیه کشورمان افزایش خواهد یافت. با این حال پرواضح است که فقدان وجود یک ائتلاف بین المللی می تواند در اجرای بدون نقص طرح جدید ضد ایرانی آمریکا خلل جدی ایجاد نماید. ازاین رو، دولتمردان ضد ایرانی کاخ سفید تلاش کرده اند تا این نقیصه را پیش از فرارسیدن ماه می و در ماه فوریه با برگزاری یک اجلاس بین المللی برطرف نمایند. اما سوال اینجاست که چرا در بین تمام کشورهای اروپایی کشور لهستان به عنوان میزبان این رویداد ضد ایرانی انتخاب شده است.

برای پاسخ به این سوال باید توجه داشته باشیم که کشورهای تاثیرگذار اتحادیه اروپا ازجمله فرانسه و آلمان به عنوان اعضای توافق اتمی همچنان موافق حفظ برجام هستند، لذا بستر سیاسی لازم برای برگزاری این نشست ضد برجامی در این دست کشورهای اروپایی وجود نداشت. از همین رو، کشورهایی مانند لهستان به عنوان گزینه برگزاری این رویداد مدنظر مقامات آمریکایی قرارگرفته اند.

از سوی دیگر آمریکا به خوبی به این نکته واقف است که متحدان استراتژیک کشورمان ازجمله روسیه همچنان بر لزوم حفظ برجام تاکیددارند، لذا آمریکا باهدف انتقال یک پیام جدی به مسکو تصمیم گرفته است تا در حیاط خلوت روسیه کنفرانس ضد ایرانی را برگزار نماید و در حاشیه آن برخی از مهم ترین امتیازات ضد روسی ازجمله تاسیس پایگاه نظامی و فروش سامانه های حساسیت برانگیز پاتریوت را به ورشو نهایی کند.

طبیعتا این دست اقدامات باهدف تحریک مسکو و تشویق کرملین به تجدیدنظر در روابط با ایران صورت می گیرد، زیرا در شرایط فعلی نفوذ هر چه بیشتر ناتو و آمریکا در مرزهای شرقی روسیه می تواند تهدید جدی علیه منافع درازمدت روسیه باشد، لذا تحمیل فشار غیرمستقیم به روسیه را می توان یکی از اهداف مهم برگزاری این نشست در لهستان دانست که به ظن آمریکایی ها می تواند موجب بروز  برخی چرخش ها در سیاست خارجی مسکو در قبال کشورمان شود.

از سوی دیگر با توجه به اظهارات اخیر دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مبنی بر خروج ارتش این کشور از سوریه، به نظر می رسد که با توجه به فضای پر ابهام ایجادشده در بین کشورهای عربی خاورمیانه و نگرانی آن ها ازآنچه فعالیت های بی ثبات ساز ایران خوانده می شود، دولت آمریکا ناچار شده است تا با برگزاری یک رویداد بین المللی ضد ایرانی، اقدام به اعتمادسازی مجدد در بین شرکای منطقه ای خود نماید.

در پایان با توجه به آنچه بیان شد می توان نتیجه گرفت که رویداد لهستان زمینه ساز شروع فصل جدیدی از تقابل ایران و ائتلاف آمریکایی خواهد بود. لذا تمام نهادهای کشور بایستی برای مواجهه همه جانبه با  تهدیدات جدید احتمالی آمادگی لازم را کسب نمایند خصوصا به این دلیل که طی روزهای گذشته رسانه های آمریکایی در یک عملیات روانی مشترک خبر از طرح نقشه برخورد نظامی با کشورمان را در شورای امنیت ملی آمریکا منتشر کردند که این مسئله را می توان به تلاش آمریکا برای زمینه سازی روانی تقابل نظامی احتمالی با کشورمان در سطح افکار عمومی جهان تعبیر کرد.

سناریوهای پیش روی ایران برای برجام بدون آمریکا

با اعلام خروج آمریکا از برجام، آینده این توافق در هاله ای از ابهام قرار گرفته است. غربی ها خواهان ورود به مسایل موشکی و دفاعی و منطقه ای بودند که با مخالفت ایران صورت گرفت. قطعا این نکته بر کسی پوشیده نیست که قبول ورود غرب و همپیمانان منطقه ای اش به مسائل دفاعی و منطقه ای کشورمان می تواند آینده ایران را با چالش های اساسی و غیر قابل جبران روبرو نماید لذا طبیعتا به هیچ شکل امکان پذیرش پیش شرط هایی از جمله کاهش توان دفاعی و خروج از مسائل منطقه ای مانند ترک جبهه مقاومت از سوی ما قابل تصور نیست لذا با توجه به این پیش فرض لازم دیده می شود که به بررسی و تحلیل سناریوهای پیش روی ایران برای مواجهه با خروج احتمالی آمریکا از برجام بپردازیم.

از این رو کشور ما در شرایط فعلی با دو راهبرد یا سناریو در قبال رویکرد خروج احتمالی آمریکا از برجام به شرح ذیل روبرو است.

۱. خروج از برجام

۲. حفظ برجام

رویکرد خروج از برجام در واکنش به اقدام احتمالی ترامپ شاید از منظر بسیاری از توده های مردم و افکار عمومی کشور به عنوان یکی از مقبول ترین راهکارهای پاسخ گویی به زیاده خواهی های دولت آمریکا مطرح باشد و انجام آن تا حدودی موجب التیام نفرت ملت ایران از دولت آمریکا گردد اما طبیعتا از منظر تحلیل گران داخلی و بین المللی این اقدام در عرصه بین الملل هزینه ها و تبعات غیر قابل جبرانی را برای کشورمان در پی خواهد داشت که اولین آن از دست رفتن فرصت پیگیری حقوقی اقدام یکسویه و غیر قانونی آمریکا در مجامع بین المللی است.

از سوی دیگر باید توجه داشت که آمریکا با خروج از برجام در محافل بین المللی متهم به برهم زدن یک معاهده موفق بین المللی شد که این خود بیش از هر زمانی موجب به چالش کشیده شدن اعتبار و هژومونی آمریکا در عرصه جهانی و تضعیف جایگاه این کشور شد.

لذا با این اوصاف در شرایط فعلی ایران و جهان خروج از برجام را می توان یکی از راهبرد های غیر قابل انتظار کشورمان در پاسخ به نقض احتمالی برجام از سوی ترامپ در نظر گرفت.

اما راهبرد حفظ برجام بدون حضور آمریکا دیگر راهبرد پیش روی دستگاه دیپلماسی کشورمان در مواجهه با نقض احتمالی برجام از سوی دولت آمریکا است که بنا به دلایل مختلف می توان آن را بهترین گزینه برای تامین منافع ملی در مقابل زیاده خواهی های جبهه آمریکایی_صهیونیستی در نظر داشت که برخی از دلایل را می توان به شرح ذیل در نظر داشت.

۱. آمریکا و رژیم صهیونیستی همیشه در تبلیغات و کارزارهای دیپلماتیک خود از ایران به عنوان کشوری غیر پایبند به معاهدات و توافقات بین المللی نام برده اند در عرصه های گوناگون ایران را متهم به برهم زدن امنیت و ثبات منطقه ای و بین المللی کرده اند تا جایی که مجامع بین المللی و در راس آن سازمان ملل متحد در ابتدای دهه ۹۰ خورشیدی با معرفی کشورمان به عنوان ناقض صلح جهانی ما را مشمول ماده ۴۱ فصل هفتم منشور ملل‌متحد قرار داد و با استناد به آن سنگین ترین و گسترده ترین تحریم های ضد بشری را بر کشور ما تحمیل کرد.

متاسفانه در آن ایام هیچ قدرت جهانی مخالفت خود را با این تحریم ها اعلام نمی کرد اما با انعقاد برجام نه تنها اتحادیه اروپا بلکه دیگر قدرت های جهانی از جمله روسیه و چین نیز به صف حمایت از تعامل و ارتباط با ایران پیوستند و از حفظ برجام و گسترش همکاری سیاسی و اقتصادی با کشورمان حمایت می کنند.

۲. برجام به رغم تمام کاستی های آن در تامین منافع ملی ما در حوزه اقتصادی موجب شد تا خطر محاصره اقتصادی ایران و جلوگیری از فروش و صادرات نفت برطرف گردد زیرا در اوج تحریم ها و پیش از شروع مذاکرات اتمی در سالهای ۹۰ و ۹۱ صادرات نفت کشور به کمترین میزان در طول دهه های پیش از خود رسیده بود بطوری که آمارها حکایت از کاهش سقف صادرات به ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه در روز اشاره دارند که بخش عمده ای ارز حاصل از آن هم بدلیل تحریم های بانکی قابل دریافت نبود  لذا کشور با چالش درآمدی بزرگی در پاسخ به نیازهای جامعه روبرو بود اما با امضای برجام امروز کشور ما قادر به صادرات بیش از دو میلیون بشکه نفت در روز است که این خود در شرایط بحران اقتصادی یکی از مهمترین بسترهای ارز آوری برای کشور محسوب می شود و قطع آن چالش های متعددی را به همراه خواهد داشت.

۳. هرچند پس از برجام شرکت های آمریکایی حضور فعالی در اقتصاد ایران نداشتند اما شرکت های اروپایی و آسیایی با برطرف شدن برخی از تحریم های مالی مصوب اتحادیه اروپا و آمریکا قادر شدند تا در حوزه های مختلف اقتصادی کشور سرمایه گذاری نمایند که این خود زمینه را برای بهبود و توسعه برخی از صنایع کشور از جمله صنایع هوایی، پالایشگاهی و قطعه سازی مهیا کرد لذا عدم خروج از برجام بدلیل حفظ منافع اقتصادی طرف های سرمایه گذار موجب تداوم حمایت آنها از برجام و منافع ملی ما در عرصه بین المللی خواهد شد.

۴. خروج فوری از برجام پس از نقض آن از سوی  آمریکا در واقع قرار گرفتن در سناریوی از پیش طراحی شده آمریکا و رژیم صهیونیستی برای تضعیف ملت ایران است زیرا بار دیگر به آنها فرصت باز طراحی و تبلیغ سناریوی پوشالی "تلاش ایران برای دستیابی به سلاح اتمی" را می دهد که درنتیجه می توان انتظار داشت که بار دیگر با طرح مجدد پرونده ایران در شورای امنیت سازمان ملل تحریم های گسترده ای بر علیه کشورمان اعمال گردد.

یادداشتی از: نوید کمالی